5.ci
HAK..!
Beynelmilel
Sivil Havacılık Teşkilatının Azası olup işbu Beynelmilel
Hava Nakliyatı Anlaşmasını imza ve kabul eden Devletler, aşağıdaki hususatı
beyan ederler:
MADDE
- 1
KISIM:1
Akit
Devletlerden her biri diğer Akit Devletlere tarifeye bağlanmış Beynelmilel Hava
Servisleri için aşağıdaki hava serbestîlerini bahşeder:
1. Ülkesi
üzerinden yere inmeksizin uçup geçmek imtiyazı;
2. Trafikten
gayri maksatlarla inmek imtiyazı (teknik iniş yapmak imtiyazı);
3. Hava
nakil vasıtasının tabiiyetini haiz olduğu Devletin Ülkesinden almış olduğu
yolcu, posta ve hamuleyi indirmek imtiyazı;
4. Hava
nakil vasıtasının tabiiyetini haiz olduğu Devletin ülkesine gidecek yolcu,
posta, hamuleyi almak imtiyazı;
5. Herhangi
diğer bir Akit Devletin ülkesine gidecek yolcu, posta ve hamuleyi almak
imtiyazı ve herhangi diğer bir Akit Devletin Ülkesinden gelen yolcu, posta ve
hamuleyi indirmek imtiyazı;
3,
4, 5 inci bentlerde tasrih edilen imtiyazlar münasebetiyle her Akit Devletin
taahhüdü, hava nakil vasıtasının tabiiyetini haiz olduğu Devletin ana
vatanından itibaren ve ana vatanına müteveccihen aşağı yukarı doğru bir hava
yolu üzerindeki geçit servislerine şamildir.
İşbu
kısımda mevzuubahis imtiyazlar beynelmilel hava servislerine, açık olmamak
üzere askeri maksatlar için kullanılan hava limanlarına şamil olmayacaktır.
Bilfiil müsademata veya askeri işgale sahne olan mıntıkalarda ve harb zamanında
bu kabil mıntıkalara giden ikmal yolları boyunca, mezkur imtiyazların tatbiki
salahiyettar askeri makamatın tasvibine bağlı bulunacaktır.
Bu sıralanan
hakları şekillerle özetlersek; (Mad.1-Kısım.1)
1) |
|
2) |
|
3) |
|
4) |
|
5) |
|
Bu haklar, sırasına göre madde numaraları
ile anılmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti 5.ci Mad.’ye “çekince” koyarak kabul
etmiş ve haklar oluşmuştur.
ICAO,
mevcut hakları daha 1944’de tarif etmiş ve listelemiş olsa da geçen 75 sene
içerisinde üretilen tavsiyeler ve yazılan onca talimat, değişiklik ve ilaveler,
“canlı”, “yaşayan” ve “modern” hukuku temsil etmektedir. Bu nedenle hala ICAO
tarafından önerilmemiş ve ikili anlaşmalarla kanun kapsamına alınmamış
ayrıcalıklardan “hak” diye ifade etmek yanlış olur. Burada sıralayacağım
ayrıcalıklar, Beynelmilel Hava Nakliyatı Anlaşması’nda yer almamaktadır.
Not; Hak, Yasalarla koruma altına alınmış çıkarlardır.
Trafik Ayrıcalığı 6: Bir hava aracının ticari bir amaçla yabancı bir ülkeden kendi ülkesine
getirdiği yolcu, yük ve postayı transit olarak yani gümrüğe sokmadan diğer bir
ülkeye götürebilme ayrıcalığıdır. Diğer bir deyişle, bir ülke havayolunun kendi
ülkesi üzerinden geçmek kaydı ile diğer iki ülke arasındaki trafiği (yolcu, yük
ve postayı) taşıması ayrıcalığı. (esasen 3. ve 4. Trafik Ayrıcalıklarının
birleşenidir)
Trafik Ayrıcalığı 7: Bir hava aracının kendi ülkesi dışında başlayan bir uçuşunda iki
yabancı ülke arasında ticari amaçla yolcu, yük ve posta taşıyabilme
ayrıcalığıdır. Yani, kendi ülkesinde başlamaksızın veya sona ermeksizin bir
ülke havayolunun diğer iki ülke arasındaki uçuş yapma ayrıcalığı.
Trafik Ayrıcalığı 8: Kabotaj, yani yabancı bir hava aracının bir ülke içindeki iki milli
nokta arasında ticari amaçla yolcu, yük ve posta taşıması, bir ülke havayolunun
diğer bir ülkenin trafiğini (yolcu, yük ve postayı), o ülke içindeki iki nokta
arasında taşıma ayrıcalığı. Kabotaj esasen taşıyıcının kayıtlı olduğu ülkede başlayan
ve sona eren taşımalar için diğer bir deyimle iç hat taşımalar için de
kullanılır. 8’inci Trafik ayrıcalığı ile iç hat taşıma ayrıcalığının diğer bir
ülkenin havayoluna verilmesi söz konusudur.
Trafik Ayrıcalığı 9: Kod paylaşımı, Bir uçuşun aynı hat üzerinde birden fazla şirket
tarafından sunulması. Yolcu artık şirketlerin değil hat’ların yolcusu olmuştur.
Yolcunun hangi şirketin uçağı ile uçtuğu önemli değildir, gideceği yere en kısa
sürede varması önemlidir. Artık bir varış noktası için Hava meydanlarında
birden fazla şirketin uçuş numarası görünmektedir.
Bu
ayrıcalıklar ilgili ülkelerce karşılıklı yasa olarak kabul edildiğinde sadece
ilgili taraflar için “hak” olurlar (Bkz: İkili Anlaşmalar).
18
Haziran 1947 akşamı bir Clipper Eclipse olarak bilinen Lockheed L-049
Constellation uçağı, Karaçi'den İstanbul'a planlanmış ilk “Pan Am 121”, Pan American
World Airways uçuşuydu.
35
sene boyunca Türkiye’yi dünyaya bağlayan havayolu şirketi konumundaki Pan Am, Clipper
1 olarak uçmaya başlamıştı. Hukuksal boyutuna bakarsak, Türkiye ile ABD
arasında “karşılıklı çıkar” anlaşması gereği, PanAm Dünya Havayolu ülkemizde
hangi haklara sahipse biz de ABD’de aynı hakka sahiptik. Tabii 1947 senesinde
ilk uluslararası uçuşumuzu ancak İstanbul-Atina arası yapmış olmamız bu tür bir
anlaşmayı yapmamıza engel değildi, çünkü çok geçerli bir nedenimiz vardı; -
Kanun gerekçemiz;
“Gerek
Türkiye ve gerekse diğer devletler, 11 Şubat 1946'da ABD ile İngiltere arasında
imzalanan Bermuda Anlaşmasına dayanarak ikili anlaşmalar tesis etmek yoluna
gitmişlerdir. Hükümetimiz, ülkemizin coğrafi durumunu ve uluslararası hava
servislerinin ülkemizden geçmesinin sağlayacağı çıkarları göz önünde tutarak,
aynı zamanda millî sivil havacılığımızı teşvik ve kalkındırmak amacıyla bugüne
kadar birçok ülkeyle hava ulaştırma anlaşması imzalamıştır. Türkiye'nin yaptığı
bu anlaşmalar Bermuda tipine uygun olup, esas olarak çerçeve anlaşması
niteliğindedir ve karşılıklılık esasına dayanmaktadır.”
Bu
tarz bir gerekçe o dönem için geçerli olabilir. Hatta bir gereklilik diye
tanımlanabilir de. Günümüzde ise anlamakta zorlandığım, nedenini de bulamadığım
bir tavır gözüme ilişti.
Elbet
tüm uçuşlar Arapça deyişle “mütekabiliyet esası” çerçevesinde, yani karşılıklı hak temelli yapılıyor olduğuna göre şu sıralar Katar
Havayollarının 4 yeni meydan ilavesiyle Trabzon, İzmir, Sabiha Gökçen,
İstanbul, Hatay, Bodrum, Antalya, Ankara ve Adana olarak toplam 9 Türk
meydanına uçuş yapacak olması aklıma şu iki soruyu getirdi;
- Katar’da
sadece bir havalimanı var iken biz onlara 9 havalimanı müsaadesini ne karşılığı
verdik?
- Neden
ABD’nin şimdiye kadar yapılmış hiçbir ikili anlaşması ve Katar’ın da son 20
yılda yapılmış tek bir ikili anlaşması SHGM sitesinde yer almıyor?
Ne
diyelim, hayırlı uçuşlar…
Epistula non erubescit – (Cicero) – Mektupların yüzü kızarmaz.!
210329