ILS ve CAT-IIIa

 

Aletle iniş sistemi (Instrument Landing System) son zamanlarda büyük gelişmeler kaydetmiş olup, artık uçağı kendi kendine indirecek duruma gelmiştir.

Sistem, önemli bir hassasiyet gerektiren bir çok parçadan oluşur. Bu parçaların kendi başlarına mükemmel çalışmalarının bir önemi yoktur.

Kullanıcının da eğitimli olması gerekir.

ILS Sistemini meydana getiren parçalar;

1- Yol belirleyiciler         a) Localiser

                                     b) Glide Slope

2- Mesafe belirleyiciler    a) Markers

                                     b) DME

3- Görsel yardımcılar     a) Yaklaşma ışıkları

                                     b) Pist başı ve merkez hat ışıkları

                                     c) Pist ışıkları

4- Yetkilendirme

                                     a) Pilot yetkilendirme

                                     b) Şirket Yetkilendirme

                                     c) Uçak Yetkilendirme

                                     d- Meydan Yetkilendirme

 

1- Yol belirleyiciler

ILS

Vericisi 40 kanaldan oluşan ve 108.10 ile 111.95 mHz frekansları arasında yayın yapmaktadır. Yeri, genellikle pist bitiminin 1000' dışında ve 250' yanındadır.

İki yayın yapar.Birinci yayın 150 cps ve ikincisi 90 cps dır ve modülasyon sonucu, pistin ortasından itibaren 100 Watt çıkış gücü nedeniyle pistin sonundan itibaren yaklaşma istikametinde 50nm'e kadar uzanabilen bir yapay hat meydana getirir.Ayni VOR gibi algılanır ve soluna SARI, sağına ise MAVI sektör denir.

ICAO'ya göre 18nm içerisinde yerdeki en yüksek engelden 1000' yukarıda ve anten yüksekliğinden 4500' yüksekliğe kadar algılanmalı ve yayın açısı 17nm içerisinde 10° ile 35° ve 25nm içerisinde de 10° olmalıdır. Bu durumda Pist eşiğinin 700' sağında ve solunda tespit edilebilecektir.

Yayınları yönlendirilmiş olmadığı için aksi istikamette de alınacağından, ILS BACK-COURSE kontrolü yapılıp yayınlanmadıkça, BACK-COURSE olarak kullanılmamalıdır. Üç harfli mors kodu'ndan önce I harfi ile kendini tanıtır. (ör. IANK - Esenboğa ILS)

 

GLIDE SLOPE

ILS sisteminin 40 kanalından birine bağlı olarak UHF bandında 329.15mHz ile 335.00mHz arasında, LOCALIZER FRONT COURSE istikametinde çalışır. GLIDE PATH ise, Glide Slope sinyalinin Localizer Front Course ile birlikte alınan kısmına denir. ILS Localizer frekansı ile eşlenmiş olup, ayrıca frekans bağlanmasına gerek yoktur.

GS vericisi, genelde yaklaşılan pist basından 750'ila 1250' içeri ve 250- ila 650' pist merkez hattının dışına konur. Normalde 3° lik bir yaklaşma hattı çizer ve bu çizdiği hat 1.4° genişliğindedir. Bu durumda yayınlanmış olan MM'ı 200' de ve OM'ı da 1.400' de kesecek şekilde ayarlanmış olup 10nm mesafeden alınabilir.

Uçaktaki ILS cihazında bu sefer yatay bir iğne, pozisyon bildirir. Yayının üst kısmı 90cps ve alt kısmı da 150cps ile yayın yaptığından, aynı VOR ya da Localizer göstergeleri gibi bu sefer de yatay iğne devreye girerek, süzülüş hattının üzerinde ya da altında alçalındığının pozisyon olarak durumunu gösterir. Yine düzeltme iğne üzerine uçularak yapılır. Burada da süzülüş hattının üzerine sarı sektör, altına da mavi sektör denir.

 

2- Mesafe belirleyiciler

RANGE INFORMATION

MARKER BEACON

Yol üzerinde yada ILS sistemi içerisinde bir noktayı belirleyen vericilerdir.75 MHz de çalışırlar. Yalnız dikine yayın yaptıklarından ancak üzerlerinden geçişte algılanabilirler. Algılanmaları hem göz’e hem kulağa, uçaktaki ikaz lambası ve mors kodu ile tanıtım verecek şekilde yerleştirilmiştir. Üç değişik amaca göre kullanım esasına yöneliktir. Yolda kullanılan bu belirleyiciler Fan Marker, (FM), Low Powered Fan Markers (LFM), ve Z Markers olarak adlandırılırlar. Mors kodunda R harfi vururlar.(---). Çevrede başka belirleyiciler var ise "K","P","X" yada “Z" ile belirlenir. Dikine yayınları, 1000' yükseklikte eni 4 Nm boyu 12 Nm olacak şekildedir. Daha hassas olmaları için "Bone Type" denilenlerinin eni 3 Nm 'e kadar incelir.

FM sınıfı Fan Marker^-ler genellikle yol boyunda pozitif belirleme yapılmasını sağlar. Eliptik bir yayın sahası vardır. Çıkış güçleri 100Watt kadardır. İki çeşit anten kullanılır;

a.    Birinci tip anten, standart antendir.1000" yükseklikte 4 Nm en'de ve 12 Nm boy'da dir. 10,000'de ise 11 Nm en ve 35 Nm genişliğe erişir.

b.   İkinci tip anten ise hassas belirleme yapabilmesi için özel Kemik Tipi (Bone Type) yayın yapar. 1.000' de eni 3 Nm dir. Genellikle zamana ayırması yapılan yaklaşma bölgelerinde kullanılır.

LFM sınıfı belirleyicilerin çıkış güçleri 5 Watt kadardır. Eliptik yayının, yolu dik kesecek şekilde olmasına dikkat edilir.

Z Marker ise, alet uçuşu yapan bir uçağın, düşük takat yayın yapan bir seyrüsefer yardımcısının üzerinden geçtiği zaman ve yer olarak pozitif belirleme isinde kullanılır. 5 Watt çıkış gücündedir ve eliptik yayını vardır.

ILS MARKER BEACONS, çıkış güçleri 3 Watt olan, 1000' yükseklikte eni yaklaşık 2.400 ft, boyu 4.200 ft olacak şekilde hazırlanmış özel vericilerdir. ILS sisteminde normal olarak iki belirleyici kullanılır. OM (Outer Marker) ve MM (Middle Marker). Category II ve III yaklaşmalarda ise IM (Inner Marker) dahil edilir. Uçak bu belirleyiciler üzerinden geçerken pilot şu ikazları algılar:

 

 

OM genelde, belirli bir yükseklikte Localizer Course üzerinde yaklaşırken, ILS Glide Path acısının yakalandığı noktayı belirler.

MM ise genelde pist başına 3.500'mesafede ve yerden 200' yükseklikte bulunduğunun ifadesidir.

IM ezerindeki bir uçak, artık DH noktasına gelmiştir. Bu nokta, Glide Path üzerinde, MM ile pist başı arasında, yayınlanmış belli bir yer ve yüksekliği ifade eden bir noktadır (Karar yüksekliği). Bu karar yükseklik noktasında pilot pisti görüyor ise alçalmaya devam edecek, ya da görmüyor ise Pass Geçecektir. (Decision Hight).

BC Marker ise ILS Back Course yapılırken, alçalmaya başlanacak olan noktayı belirlemede kullanılır.

HIC BIR BEACON^-A - HOMING - YAPILAMAZ

 

DME - DISTANCE MEASURING EQUIPMENT

VOR vericilerinde paralel çalışan bir başka cihaz da DME’dir. Sistem 960-1215 MHz arası sinyalleri ile çalışır. VOR kodu arkasından DME kodu da duyulur. Sistem, uçaktan gönderilen sinyalleri, DME cihazı tarafından algılanıp, belirli bir süre geciktirilerek geri gönderilmesi esasına dayanır. Sinyallerin sürati Micro 12ms/nm (12 saniyede 1 Nm) civarındadır. Bu belirli sürat ile geçen zaman oranlarından Nm olarak uçağın anteninin DME/VOR antenine kaç Nm mesafe olduğu, VOR alıcısının üst gözünden okunabilir.

Eğer uçak tam VOR/DME üzerinde ise, yükseklik okumuş olur. Bir DME aynı anda bir çok uçağa hizmet verdiğinden, gönderilen sinyallerin ve alınan cevapların karışmaması gerekir. Bu nedenle uçaktaki verici, rast gele bir düzen seçer ve bu değişik zaman aralıklarında gönderdiği sinyallere cevap aramaya baslar. Başka uçakların sinyalleri de alınacağından, 10 saniye kadar devamlı aldığı ve birbirini tutan bilgileri göstergeye aktarır. Bazı durumlarda sinyal seçmesi 22 saniyeye kadar uzayabilir. Bu şekilde elde edilen değer, anten-antene olan mesafeyi verir.(Slant Range).

 

3- Görsel yardımcılar

Görsel Yardımcılar

Yaklaşma Işıkları.

·       MALSR: Medium-intensity approach light system with Runway Alignment Indicator Lights.

·       MALSF: Medium-intensity approach light system with Sequenced Flashers.

·       SALS: Short approach light system.

·       SSALS: Simplified Short approach light system

·       SSALR: Simplified Short approach light system with Runway Alignment Indicator Lights

·       SSALF: Simplified Short approach light system with Sequenced Flashers

·       ODALS: Omni directional approach light system

·       ALSF-1: Approach light system configuration 1

·       ALSF-2: Approach light system configuration 2

·       CALVERT I/ICAO-1: ICAO-compliant configuration 1

·       CALVERT II/ICAO-2: ICAO-compliant configuration 2

·       LDIN: Lead-in lighting

 

Yaklaşma Eğim Belirleyicileri

 

VASI              = Görsel Yaklaşma Eğim Belirleyici

VASI              = VISUAL APPROACH SLOPE INDICATOR

                      L veya R yalnız pistin sağında ya da solunda ise.

AVAST          = ABBREVIATED VISUAL APPROACH SLOPE INDICATOR

                      L veya R, yalnız pistin sağına yada soluna konmuş ise

VASI (3 Bar)  = Yüksek Cocpit’li uçaklar için VASI

                      L veya R yalnız bir tarafa konmuş ise.

T-VASI          = T seklinde VISUAL APPROACH SLOPE INDICATOR.

AT-VASI       = ABBREVIATD T-VASI

                      L veya R, yalnız pistin bir tarafında var ise.

VASI ( Non-Std ) = Standard olmayan VASI

Not: VASI / AVASI / NON-STD tiplerde eğer açı 2.5° den düşük veya 3° den fazla ise, mutlaka belirtilir. T-VASI / AT-VASI açıları ise daima belirtilmiştir. VASI (3 Bar) ise 3° küçük ise ve 3.25° den büyük açılarda belirtilir.

PAPI   = PRECISION APPROACH PATH INDICATOR.

           L veya R, tek konduğunda taraf bildirir.

 

TCH   THRESHOLD CROSSING HIGHT

Glide Path’in pist eşiğindeki yüksekliğidir. Bilindiği gibi, GS pist başından belirli bir mesafe içeride R/W ile birleşir. Bu nedenle pist eşiğinin kaç feet yükseklikte geçileceği belirtilir. Eğer bu yükseklik VASI sisteminde 60’den ya da diğer sistemlerde 25’den az ise PAPI dâhil, mutlaka gösterilir.

 

MEHT         MINIMUM EYE HEIGHT OVER THRESHOLD.

           Glide Path üzerinde iken pist eşiğinde olunacak en düşük seviye. TCH minimaları aynen geçerlidir.

 

Bu görsel yardımcıların çalışmaları, alçalma limitlerini değiştirmez, ama yinede çok yararlıdırlar. Amaç mümkün olan en iyi hizmeti verebilmektir. Bir meydanın güvenilirliği, bu yardımcı cihazların iyi ve sürekli bakımı ile oluşur.

 

Pist Işıklandırma Sistemleri

 

Görsel yardımcıların sonuncusu pist ışıklarıdır. Bu ışıklarda belli bir amaca yönelik düzenlenir. Amaç yalnızca pistin aydınlatılması değil, mevcut pistin yaklaşık neresinde bulunulduğunun da bilgisini vermesidir.Yani kalkış sırasında her hangi bir anda pilot, geriye ne kadar mesafe kaldığını anlamalı, ya da inişte, pistin başlangıcından kaç metre sonrasına oturduğunu, geriye durmak için ne kadar mesafe kaldığını bilmesine yöneliktir. Pist merkez hattı ışıklandırması ise, kısıtlı görüş şartlarında, iniş limitlerini etkileyen bir yardımcıdır. Simdi Pist Işıklandırma deyim ve şartlarını görelim.

THRESHOLD LIGHTS : En fazla 3'er metre aralıklarla YESIL olarak dizilirler ve pist esiğini belirlerler. Hiç bir zaman pist esiğinden 10’ öteye konulmaz (3m).

TOUCH DOWN ZONE LIGHTING : Pistin ilk 1/3'ü iniş bölgesi olarak kabul edilir. Eğer CAT II yapıyorsa bu 1/3'lük bolümde ayrıca 30 yada 60'ar metre ara ile pist merkez hattını ortasına alıp sağ ve sol eşikten ortalayarak en az 3’erli ve her gurubun ışıkları 1.5 m aralıklarla gömme ışıklandırma yapılır.

R/W EDGE LIGHTS : Pist kenar ışıklandırması, kirli beyaz renkte sabit tip ışıklandırma ile yapılır. Pistin kenarına, ya da kenardan en fazla 3 m dışarıdan olacak şekilde en az 60'ar metre aralıklarla dizilecektir. Pistin kalkış uçlarında kirli sarı renkte de olabilirler. Eğer bir Displaced Threshold mevcut ise, eşik ile Displaced Threshold arası kırmızı olacaktır.

R/W CENTERLINE LIGHTS : Pist Merkez Hattı Işıkları, ancak ILS CAT II & III için mecburidir. Kategorisine göre 30, 15 ya da 7.5m ara ile konulur. Pistin son 800m lik bölümünde ise birer aralıkla renk değiştirerek pist sonunu ikaz ederler. Son 300m de ise komple KIRMIZI dırlar.

R/W END LIGHTS : Pist Sonu Işıkları ya pistin hemen sonuna ya da pist sonundan en fazla 3 m dışarıya konur ve KIRMIZI dırlar. Diğer pistin eşik ışıklarının arkası da pist sonu ışıkları olarak ama KIRMIZI olmak kaydıyla kullanılabilir. En az 6 adet olmalıdırlar. Pist merkez hattının hizasına konmayabilir.

TAXI-ROUTE LIGHTS : Mavi olmaları şarttır.Birlikte başka renklerde kullanılabilir. Sıklıkları, kullanım yeri ve amacına göre değişir. Işık, konulan yerden en az 30° lik bir açı ile görünmelidir. Bu nedenle 60m yi geçmeyecek aralıklarla sıralanır.

STOP BARS : Taxi -Root'larda, kesişme noktalarında yada Piste girmeden evvel bekleme noktalarını tayine yarayan bu Taxi Holding Point belirleme ışıkları, 3m aralıklarla gömme olarak yerleştirilmiş ve tek yönlü olmalıdır. Pist girişine en yakin 30m ye konur.

 

4- Yetkilendirme

a) Pilot yetkilendirme

Bir pilot, lisansına IR işlettiğinde, bu şu anlama gelir. Bu pilot, aletle alçalma eğitimi görmüştür. Bu eğitim, en fazla ILS olarak kabul edilir. Bu nedenle ister Şirket için, ister amatör olarak uçan her pilot için bu, temel eğitim olarak adlandırılır.

 

b) Şirket Yetkilendirme

Eğer bir şirket, pilotlarına bir sene boyunca ILS CAT-II eğitimi verir ve bu eğitimi kimler ile yaptığını belgelerse, ikinci sene böyle bir yaklaşma hakkını c) maddesini de yerine getirdikten sonra, İşletme Lisansına işlettirebilir.

Yine bu CAT-II hakkını kullanmakta iken pilotlarına ILS CAT-III eğitimi verir ve bu eğitimi kimler ile yaptığını belgelerse, ikinci sene böyle bir yaklaşma hakkını, c) maddesini de yerine getirdikten sonra yine İşletme Lisansına işlettirebilir.

Bu tip yetkilendirme sadece Şirketlere verilir. Pilotların böyle bir eğitim görmüş olması, sadece eğitim aldığı şirkette geçerlidir. Başka bir ILS CAT-III yetkili bir şirkete gittiğinde, gittiği şirketin eğitimini alıp, eğitimi başarması zorunludur. Bu eğitimi başarı ile tamamladığında, sadece eğitim siciline işlenir, o kadar.

 

c) Uçak Yetkilendirme

Bu tip (CAT-II ve III) işletme yapacak olan şirketlerin, bu işletmede kullanacakları uçaklardaki cihaz ve bileşenlerinin bakımlı, düzgün, güvenli ve ayarları tam olarak hizmet vermesi çok doğal bir zorunluluktur. Bu nedenle şirketler, bu tip cihazların bakımları için özel bakım talimatları hazırlamak, kendi Sivil Havacılık Otoritelerine onaylatmak ve tüm bu yaptıklarını belgelemek zorundadırlar. Bir şirkete CAT-II ve III yetkisi verebilmek için, kullanılacak uçak tip ve modeli İşletme Lisansında ilgili uçakların Reg. İsimleri ile belirtilir. Şirket bu tip (CAT-II ve III) bir uçuşu, sadece yetkilendirildiği uçak ile yapabilir.

 

d- Meydan Yetkilendirme

Uçulacak olan meydandaki yer cihazları, yaklaşan uçaklara doğru ve güvenilir hizmet vermek zorundadırlar. Bu nedenle Hava meydanları, bu tip yaklaşmalar için yetkilendirilme öncesi, ilgili tüm cihazların bakım ve kontrollerini yapmak, bu tip cihazların bakımları için özel bakım talimatları hazırlamak, kendi Sivil Havacılık Otoritelerine onaylatmak ve tüm bu yaptıklarını belgelemek zorundadırlar. Tüm bu hazırlıkların tamamlanmasından sonra Meydan CAT-II-III ilan edilir.

 

SONUÇ

Her meydan, kendi cihazlarının yerden ve havadan kontrollerini yapmak, ölçümleme tutturmak ve kesintisiz olarak dalgalanmadan hizmet vermesini sağlamakla yükümlüdür.

Şirketler ellerindeki uçakları her zaman düzgün, bakımlı ve güvenilir olarak uçurmaya ve yürürlükteki kurallar çerçevesinde uçuşa hazırlamakla yükümlüdürler.

Şirketler aynı zamanda pilotlarını, uçakların kapasitelerine göre eğitmek ve eğitimi sürekli vermek zorundadır.

Bir pilot her zaman dinlenmiş, eğitimli ve sağlam bir beden/zihin çerçevesinde uçuşa gelmeli, kendisini zorlamadan bilgi ve becerisini yetenekleri ile buluşturmalıdır.

ILS cihazı sadece bir cihazdır. Beyni yoktur. Sinyal verip durur. Beyni olan ise işletici ve kullanıcılardır. ILS cihazı olsa da olmasa da işletici ve kullanıcılar gereğini yapmadıkları sürece, cihazın kimseye faydası olmayacaktır.

 

Sevgiler

 

Servet BASOL

081028